Illustratie Eliane Gerrits

Princeton is rond de Kerst nog sprookjesachtiger dan anders, zeker nu er een dikke laag sneeuw ligt. De gotische torentjes pieken in de strakblauwe lucht. Dennenbomen staan overal te pronken. In de winkels ruikt het naar een mengsel van kruidnagel en kaneel. Uit luidsprekers klinkt de zoveelste variant van Have Yourself a Merry Little Christmas. Heel het stadje wordt omgetoverd in een fantasietafereel van Norman Rockwell, de Amerikaanse Anton Pieck.

Rockwell schilderde de taferelen die diep in het collectieve kerstonderbewustzijn huizen. Een blozende Kerstman in zijn arrenslee, kerstsokken boven de haard met verlanglijstjes, oude mensen die een voordeur opendoen waarvoor gemutste kleinkinderen staan te trappelen. Dit is pure nostalgie, maar naar een tijd die nooit bestaan heeft.

Waar komt dit terugverlangen naar een paradijselijke bestaan vol ongecompliceerd geluk vandaan? Deze idylle in rood en groen, met hier en daar wat sneeuw? In ieder geval is het niet gebaseerd op het verleden van Rockwell zelf, dat getekend was door ellende. Zijn kindertijd bracht hij door in vieze pensions en krappe appartementen. Zijn ouders verwaarloosden hem. Op school kon hij niet meekomen, vrienden had hij niet.

Toch wist uitgerekend híj de jaren veertig en vijftig, een tijd van oorlog en crisis, als een intens romantische periode te verbeelden. Dat had alles te maken met zijn oog voor het kleine, het gewone, het dagelijkse. Kinderen in een eenvoudige schoolklas, een vader die thuis komt met brood. Een dokter vol aandacht gebogen over zijn patiënt. Uit de beelden spreekt mededogen en zorg. Daar verlangde men toen naar. Rockwell werd dan ook razend populair.

Toen het goed ging in Amerika, raakte hij enigszins in de vergetelheid. De kunstwereld nam hem niet serieus, men vond hem zoetsappig. Maar in deze tijd van toenemende verschillen tussen rijk en arm zijn begrippen als tolerantie en solidariteit aan een opleving toe. En zo ook het werk van Norman Rockwell.

Saying Grace is een New York Post-cover uit 1951. Het is een van Rockwells beroemdste werken. We zien een oudere vrouw en een jongetje van een jaar of zes in een café het hoofd buigen in gebed. Twee jongemannen, sigaret in de mond, kijken toe, evenals een ongeschoren veertiger in regenjas. Iedereen in het café is stil. Hier wordt dankbaarheid en respect op een iconische manier verbeeld. Onlangs werd het verkocht voor een recordbedrag van 46 miljoen dollar.

Zelf geloofde Rockwell dat een schilderij meer is dan kleur en vorm. „Het begint en het eindigt met een verhaal”, zei hij. Vandaar dat Steven Spielberg en George Lucas, Amerika’s bekendste filmmakers, verzamelaars van zijn werk zijn. Ze zien in hem een gelijkgestemde geest. Ook zij bieden troost via verhalen over een verzonnen verleden.

Volgens een recente poll viert meer dan de helft van de Amerikanen Kerst op een niet-religieuze manier. De ontroering bij de geboorte van het Jezuskind in een stal, tussen de os en de ezel, omringd door de herders in het veld, gaat aan velen voorbij. Maar het Rockwelliaanse verlangen naar het oer-kerstgevoel leeft volop. Het geluk dat samenzijn met familie, geliefden en vrienden te bieden heeft. De louterende werking van vergeving. Troost bij pijn en verdriet. Zo zouden we het allemaal willen; een leven vol liefde en warmte. En één keer per jaar komen we er met kaarsen, hulst en wat goede wil een beetje in de buurt. Have Yourself a Merry Little Christmas.

Verschenen in NRC Handelsblad, 24 december 2013